دروغ مصلحتی و انواع آن ها

دروغ مصلحتی یکی از انواع دروغ ها است که جزء گناهان کبیره و سرچشمه تمام شرارت ها و بدی ها است.
دروغ اعتماد را از مردم و جامعه سلب می کند و دروغگو را رسوا می کند در نهایت نتایج نا مطلوبی را در پی دارد.
از این رو دروغ در اسلام یک فعل حرام محسوب می شود. اما این حکم همیشه و همه جا یکسان نیست.
اگر دروغ گفتن دارای مصلحت باشد از نظر شرع حرام نیست و حتی در برخی شرایط نیز واجب است.

دروغ مصلحتی چیست؟

همه ی ما دروغ مصلحتی را هم شنیده ایم و هم گفته ایم و شاید بتوان آن را اینگونه تعریف کرد؛
زمانی که شنیدن حقایق برای یک یا چند شخص و گروه تلخ، مخرب و مضرر است و موجب،
سوء تفاهم ها و درگیری ها می شود از دروغ مصلحتی استفاده می کنیم.

فلسفه دروغ مصلحتی چیست؟

دروغ معمولی پیامدهای منفی به دنبال دارد که در نتیجه ی آن نفاق، تفرقه، ریختن آبرو، فقر و..
اتفاق می افتد به همین جهت بیان این نوع دروغ ها نه از نظر اسلام و شرع و نه از نظر علم و عقل صحیح نیست.
اما در شرایطی که دروغ گفتن پیامد منفی نداشته باشد و حتی آثار مثبت داشته باشد مانعی ندارد.

باید توجه داشت که در چنین شرایطی اگر انسان دروغ نگوید ضرر قطعیِ جانی و مالی،
دل شکستن و خدشه دار کردن احساسات و…
متوجه او یا دیگران می شود و همین نکته تفاوت اصلی میان دروغ معمولی و مصلحتی است.

مثالی در مورد دروغ مصلحتی

تصور کنید دختر یا پسری که مستقل از پدر و مادر خود زندگی می کند،
در طول هفته یک روزِ مشخص را تعیین می کند که به پدر و مادرش سر بزند.
آن روزِ مشخص فرا می رسد ولی دختر یا پسر به دلیل خستگی زیاد نمی تواند نزد والدین خود برود.

دختر یا پسر می داند در چنین شرایطی که؛ اگر به والدین شان حقیقت را بگویند،
ممکن است پدر و مادر اینگونه برداشت کنند که،
“دلتنگ ما نیست” یا “ارزشی قائل نیست” و یا حتی کمی دلشکسته شوند،
تصمیم می گیرد که حجم بالای کار و ماندن در محل کار تا ساعات طولانی را دلیل نیامدن خود اعلام کند.
در چنین لحظه ای شخص بدون در نظر گرفتن منفعت شخصی و برای دلگیر نشدن طرف مقابل از دروغ مصلحتی استفاده می کند.

انواع دروغ مصلحتی

از جمله مواردی که می توان از دروغ مصلحتی استفاده کرد:

در حالت ضرورت:

زمانی که شخصی برای حفظ جان، مال و ناموس خود که بهای سنگینی دارد و قابل جبران نیست،
یا جبران آن بسیار سخت است می تواند از دروغ مصلحتی استفاده کند.
امام صادق (ع) در این باره فرمودند: اگر انسان از روی ضرورت و ناچاری و تقیه سوگند دروغ یاد کند ضرری ندارد.

دفع شر ظالمان:

هنگامی که شرارتی از سوی افرادی برای خانواده و یا یک گروه در حال رخ دادن باشد،
می توان از دروغ استفاده کرد تا آن مسئله ختم به خیر شود.
امام صادق (ع) فرمودند: کذب بد است مگر در دو مورد؛
با دروغ شر ظالمی را از خود یا از دیگران دفع کند یا با دروغ بین دو نفر اصلاح ایجاد کند.

اصلاح بین مردم:

اگر میان انسان ها درگیری و خصومت و نزاعی باشد و با دروغ گفتن،
بتوان این کینه و عداوت را برطرف کرد، استفاده از دروغ مصلحتی مجاز است.
همچنان که در وصیت پیامبر اکرم (ص) به امیرالمومنین (ع) آمده است:
ای علی! خداوند دروغی را که باعث اصلاح مردم شود دوست دارد و از راست گفتن که باعث نفاق و فتنه شود بی زار است.

در جنگ با دشمنان:

اگر جنگ با انگیزه دفاع و یا رفع فتنه و فساد باشد استفاده از دروغ اشکالی ندارد،
چراکه اگر بتوانیم با فریب دادن دشمن به او یورش بریم،
می ‎توانیم با کمترین تلفات دشمن را نابود کنیم.
پس در چنین موقعیتی دروغ مصلحتی موجب از دست رفتن جانِ تعداد کمتری از انسان ها می شود.
در وصیت رسول خدا (ص) به امام علی (ع) آمده است:
در سه مورد دروغ گفتن جایز است که یکی از آنها جنگ است.

وعده به خانواده:

در شرایطی که گفتن حقیقت موجب جریحه دار شدن عواطف و احساسات و متزلزل شدن ارکان خانواده می شود باید از دروغ مصلحتی استفاده کرد.
دروغ مصلحتی از دیدگاه قرآن: قرآن کریم آیات متعددی در خصوص دروغ دارد،
ولی اشاره ای به دروغ مصلحتی در آن نشده است.

اما باید توجه داشت که آیات و روایات در کنار هم هستند و تفسیر این دو،
درک کلام خدا را آسان تر می کند. در ادامه چند نمونه از آیات قرآن را می خوانیم:
آیات ۲ و ۳ سوره صف: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چرا چیزی به زبان می‌گویید که،
در مقام عمل خلاف آن می‌کنید؟ این عمل که سخن بگویید و خلاف آن کنید بسیار سخت خدا را به خشم و غضب می‌آورد.

آیه ۳ سوره زمر: …که خدا هرگز آن کس را که بسیار دروغگو و کافر نعمت است هدایت نخواهد کرد.
طبق این آیه خداوند افراد دروغگو را هدایت نمی کند،
در صورتی که همه ی ما در زندگی خود بارها دروغ گفتیم و بازهم راه درست را از سوی پروردگارمان دریافت کردیم.
این تعبیر برای کسانی که دروغ را کوچک می پندارند به هشداری جدی شباهت دارد.

دروغ گوها چه نشانه هایی دارند؟

طبق تحقیقات اشخاصی که دروغ می گویند مردمک چشم شان از حد معمول بازتر می شود.
آن ها عموما بینی خود را لمس می کنند و جلوی دهان شان را می گیرند.
این افراد در مورد جزئیات بدون درخواست شما توضیحات زیادی می دهند،
به این امید که از این طریق بتوانند شما را از موضوع اصلی گمراه کنند.

آن ها معمولا از پاسخ دادن طفره می روند و تا جایی که امکان داشته باشند پاسخ سوال را به طور مستقیم بیان نمی کنند.
دروغ گوهای حرفه ای معمولا تیک عصبی دارند.
ممکن است این تیک بردن دست شان به سمت گوش (به طور مداوم)، نفس های عمیق و غیر عادی و…باشد.

زمانی که می خواهید در مورد موضوع مورد بحث از آن ها سوال بپرسید بلافاصله موضوع را عوض می کنند و از جواب دادن طفره می روند.
تن صدای آن ها هنگام دروغ گفتن بالاتر از حد معمول است.
آن ها خنده های بی دلیل در زمان صحبت دارند.